Πτώση της στάθμης των υδάτων στη λίμνη Γκατούν του Παναμά, μια κυβερνοεπίθεση σε πλατφόρμα πληρωμών, ένας σεισμός που διαταράσσει την παραγωγή πυριτίου στην Ταϊβάν, την ώρα που ο Έλον Μασκ αποφασίζει ποιες χώρες θα έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο.
Με μια πρώτη ματιά, τα παραπάνω δεν έχουν τίποτα κοινό εκτός από την πρόσφατη προβολή τους στους τίτλους ειδήσεων. Ωστόσο, μια αόρατη διαχωριστική γραμμή τα συνδέει: το καθένα από αυτά αναδεικνύει την εξάρτηση της σύγχρονης κοινωνίας από πολύπλοκες υποδομές για να λειτουργήσει, όπως αναλύει το Foreign Affairs.
Τα παραδείγματα πολλά: οι διαταραχές στη Διώρυγα του Παναμά μπορούν να καθυστερήσουν την παράδοση κρίσιμων φορτίων σε όλο τον κόσμο. Οι βλάβες των υπολογιστών μπορούν να διακόψουν την ιατρική περίθαλψη ρουτίνας, που παρέχεται από κλινικές στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Μια σύντομη διακοπή της παραγωγής ημιαγωγών προκαλεί πανικό. Και το καπρίτσιο ενός δισεκατομμυριούχου μπορεί να αλλάξει την πορεία του πολέμου.
Η πολύπλοκη καλωδίωση και η τεχνολογική εξάρτηση της σύγχρονης ζωής έχουν καταστήσει τους ανθρώπους εξαρτώμενους από ένα ευρύ φάσμα συστημάτων υποδομής και οι κυβερνήσεις ανταγωνίζονται πλέον για τη δημιουργία και τη συντήρηση των δικτύων που παρέχουν βασικές υπηρεσίες – από την ηλεκτρική ενέργεια έως το καθαρό νερό και τις τηλεπικοινωνίες.
Η ισχύς μιας χώρας, πλέον, εξαρτάται από την ικανότητά της να επηρεάζει και να διαχειρίζεται αυτό το τεράστιο σύνολο συστημάτων. Σε αυτό τον κόσμο που κυριαρχείται από τις υποδομές, οι κυβερνήσεις και οι αξιωματούχοι τους δεν διατηρούν πλέον μονομερή έλεγχο των διεθνών σχέσεων.
Αντίθετα, οι εταιρείες, η τεχνολογία και οι περιβαλλοντικές συνθήκες συνδυάζονται και αλληλεπιδρούν με τις κυβερνήσεις για να διαμορφώσουν την παγκόσμια τάξη.
Υπερβαίνει τις ιδεολογικές διαιρέσεις
Η στροφή των υποδομών στη γεωπολιτική αποκάλυψε ότι ο κόσμος διαθέτει ένα νέο σύνολο «power brokers», από τις πολυεθνικές τράπεζες έως τους φορείς εκμετάλλευσης δορυφόρων, και ότι η επίλυση των παγκόσμιων προβλημάτων απαιτεί νέα φόρουμ και στρατηγικές για τον συντονισμό των δραστηριοτήτων αυτών των φορέων.
Ο κεντρικός ρόλος των υποδομών στον σημερινό κόσμο εξηγεί επίσης γιατί φαινομενικά μικρές εμπλοκές, όπως η επίθεση των ανταρτών Χούτι σε φορτηγά πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα ή οι καθυστερήσεις στην παραγωγή σε ένα μόνο εργοστάσιο ηλεκτρονικών ειδών, μπορούν να εξαπολύσουν κυματισμούς που θέτουν σε κίνδυνο τις διεθνείς αλυσίδες εφοδιασμού και ανατρέπουν τη γεωπολιτική.
Η προσαρμογή σε μια νέα πραγματικότητα, στην οποία κυριαρχούν οι υποδομές, απαιτεί από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, πρώτον, να αναδιοργανώσουν τον τρόπο σκέψης τους, ώστε να λαμβάνουν υπόψη τους τις πολύπλοκες υλικές και τεχνολογικές διασυνδέσεις που διέπουν τις γεωπολιτικές συγκρούσεις και, δεύτερον, να συνεργάζονται με ένα νέο σύνολο «power brokers» αντί να βασίζονται στα παραδοσιακά κανάλια διαλόγου μεταξύ των κυβερνήσεων.
Μια ιστορία από τα παλιά
Οι υποδομές, βέβαια, δεν είναι κάτι καινούργιο για τον 21ο αιώνα. Ο όρος έγινε δημοφιλής μεταξύ των Γάλλων μηχανικών του 19ου αιώνα, για να περιγράψει τα χωματουργικά έργα που επέτρεπαν την ομαλή διέλευση των τρένων, όπως τα αναχώματα και οι γέφυρες που στήριζαν τις σιδηροδρομικές γραμμές και όχι μόνο.
Στη συνέχεια, οι υποδομές εισήλθαν στην αγγλική γλώσσα στις αρχές του Ψυχρού Πολέμου, καθώς οι διαπραγματευτές του ΝΑΤΟ στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και τη δεκαετία του 1950, τις χρησιμοποίησαν για να περιγράψουν τα υποστηρικτικά συστήματα που χρειάζονταν, προκειμένου να εξασφαλιστεί η στρατιωτική ετοιμότητα στην Ευρώπη – για παράδειγμα, αεροπορικές βάσεις, δίκτυα επικοινωνιών και συστήματα ραντάρ.
«Πρέπει να συμβουλευτώ ένα λεξικό», είπε ο Τσόρτσιλ
Το 1950, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ χλεύασε τη χρήση του όρου από συναδέλφους του πολιτικούς: «Γνωρίζοντας καλά ότι δεν υπήρχε τέτοια λέξη [ως υποδομή], ο κ. Τσόρτσιλ είπε ότι έπρεπε να επιφυλαχθεί για τα σχόλιά του μέχρι να συμβουλευτεί ένα λεξικό», σημειώνεται χαρακτηριστικά σε μια αναφορά.
Το 1952, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Ντιν Άτσεσον, δήλωσε ότι βρήκε τον όρο μπερδεμένο, σύμφωνα με τους New York Times. Πέρα από αυτές τις αντιρρήσεις, ο όρος «υποδομή» επικράτησε. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950, οι Αμερικανοί πολιτικοί χρησιμοποίησαν τον όρο για να περιγράψουν τα πάντα, από διακρατικούς αυτοκινητόδρομους μέχρι δίκτυα οργανωμένου εγκλήματος και συστήματα υγειονομικής περίθαλψης.
Η εξάρτηση των κυβερνήσεων από τις υποδομές είναι επίσης μια ιστορία αιώνων. Κατά τη διάρκεια του 1800, η Βρετανική Αυτοκρατορία χρησιμοποίησε την υπεροχή της στις υποδομές στον τραπεζικό τομέα, τα τηλεγραφικά δίκτυα και τις θαλάσσιες μεταφορές για να ελέγχει τις μακρινές αποικίες και να τιμωρεί τους αντιπάλους της.
Παρομοίως, οι Ηνωμένες Πολιτείες εδραίωσαν τις διεκδικήσεις τους σε μακρινά εδάφη, διοχετεύοντας τη δύναμη των υποδομών για την κατασκευή του διηπειρωτικού σιδηροδρόμου και της Διώρυγας του Παναμά.
Δύσκολη η επιβίωση χωρίς τα συστήματα υποδομής
Οι πιο ελπιδοφόρες ανακαλύψεις στον κόσμο στον τομέα της γνώσης και της τεχνολογίας, από τη γονιδιωματική έως τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, απαιτούν ακόμη μεγαλύτερη πολυπλοκότητα των υποδομών. Οι υπολογισμοί τεχνητής νοημοσύνης, για παράδειγμα, βασίζονται σε δισεκατομμύρια «παραμέτρους», που τροφοδοτούνται από δεκάδες χιλιάδες μονάδες επεξεργασίας υψηλής τεχνολογίας.
Τα ενεργειακά δίκτυα, οι ναυτιλιακές διαδρομές, τα δίκτυα τεχνητής νοημοσύνης και οι ψηφιακές πλατφόρμες πληρωμών είναι, από μόνα τους, εξαιρετικά πολύπλοκα συστήματα, αλλά και αλληλοεξαρτώμενα. Οι γιατροί δεν μπορούν να διατηρήσουν τον όγκο των περιστατικών τους χωρίς το λογισμικό χρέωσης και τις ψηφιακές επικοινωνίες
Οι κατασκευαστές ηλεκτρονικών συσκευών δεν μπορούν να παράγουν smartphones χωρίς τις διεθνείς αλυσίδες εφοδιασμού για τσιπ πυριτίου και στρατηγικά ορυκτά. Η πυκνή διαστρωμάτωση των σύγχρονων συστημάτων υποδομής έχει γίνει τόσο διαπλεκόμενη και συνεχής που λειτουργεί πλέον ως το υπόστρωμα της σύγχρονης ύπαρξης.
Ποιος ασκεί περισσότερη εξουσία: Ο Μασκ ή… η Ελλάδα;
Ποιος ασκεί περισσότερη εξουσία, ο Έλον Μασκ ή η… Ελλάδα. Όσο παράδοξη κι αν φαίνεται η ερώτηση, υπάρχει εξήγηση που θα κάνει ευτυχή – σε πρώτη ανάγνωση, βεβαίως – και τον Κυριάκο Μητσοτάκη…
Σύμφωνα με τις παραδοσιακές οικονομικές κατατάξεις, η καθαρή αξία του Μασκ που υπερβαίνει τα 200 δισεκατομμύρια δολάρια βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από το ΑΕΠ της Ελλάδας, που ανέρχεται σε περίπου 220 δισεκατομμύρια δολάρια.
Όμως, εξετάζοντας μόνο τις οικονομικές κατατάξεις, διαφεύγει η αλληλεξάρτηση των σημερινών παγκόσμιων παραγόντων και η σημασία των υποδομών για τη διαμόρφωση της παγκόσμιας τάξης.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να επικεντρωθούν περισσότερο στη διακυβέρνηση παρά στις κυβερνήσεις
Από άποψη γεωπολιτικού βάρους, η δύναμη των υποδομών του Μασκ είναι ιλιγγιώδης. Οι αποφάσεις του επηρεάζουν – ή και καθορίζουν εντελώς – το αν οι ουκρανικές δυνάμεις μπορούν να εξαπολύουν επιθέσεις εναντίον ρωσικών στόχων ή αν οι ανθρωπιστικές οργανώσεις στη Λωρίδα της Γάζας μπορούν να έχουν πρόσβαση σε ασύρματα δίκτυα.
Ασκεί αυτή τη δύναμη επειδή ελέγχει τη SpaceX, η οποία παρέχει δορυφορική συνδεσιμότητα μέσω της υπηρεσίας Starlink. Αποφασίζει πότε και πού το δίκτυο δορυφόρων χαμηλής τροχιάς του Starlink θα παρέχει πρόσβαση σε δίκτυα επικοινωνιών, κατά τη διάρκεια μιας κρίσης. Η δύναμη των υποδομών του Μασκ ξεπερνά κατά πολύ τον πλούτο του.
Πέρα από ιδεολογίες
Στο επίκεντρο του ανταγωνισμού μεταξύ της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών βρίσκεται ο αγώνας για το ποιος θα ελέγχει τις σημερινές υποδομές. Το Πεκίνο φαίνεται να το καταλαβαίνει αυτό. Αλλά οι προσπάθειες των ΗΠΑ να αντιμετωπίσουν τις μεγάλης κλίμακας κατασκευές της Κίνας με τα δικά τους έργα υποδηλώνουν ότι η Ουάσιγκτον δεν έχει κατακτήσει τις αποχρώσεις της κρατικής τεχνικής των υποδομών.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ παρουσιάζουν συνεχώς την Κίνα ως υπαρξιακή πρόκληση για την τρέχουσα παγκόσμια τάξη. Πρόκειται για «μια μάχη μεταξύ δημοκρατίας και απολυταρχίας», σύμφωνα με τον πρόεδρο των ΗΠΑ. Τζο Μπάιντεν. Αυτός ο χαρακτηρισμός απεικονίζει δύο συστήματα που ανταγωνίζονται για την κυριαρχία σε περιορισμένους πόρους.
Μια νίκη για την Κίνα, όπως η κυριαρχία της στο λογισμικό για τη διαχείριση των επιχειρήσεων logistics, αποτελεί απειλή για την ασφάλεια των ΗΠΑ.
Αντίθετα, η σκέψη με όρους υποδομής υπερβαίνει τις ιδεολογικές διαιρέσεις και εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο διαφορετικοί φορείς διαμορφώνουν τους όρους εμπλοκής και τα συστήματα που διακινούν πληροφορίες, χρήματα και αγαθά. Αυτή η προσέγγιση εφιστά την προσοχή στα υλικά δίκτυα των επικοινωνιών, της χρηματοδότησης, των στρατιωτικών προμηθειών, της ναυτιλίας και της κατασκευής, αντί να εστιάζει στη σύγκρουση των κοσμοθεωριών.
Έκκληση για δράση
Καθώς οι παγκόσμιες προκλήσεις διασυνδέονται και ενισχύουν η μία την άλλη, οι ηγέτες αυτού του κόσμου θα χάσουν ευκαιρίες αν δεν δουν με μεγαλύτερη σαφήνεια πώς λειτουργούν οι υποδομές σήμερα.
Πρέπει να καταλάβουν, εν ολίγοις, πως η παγκόσμια ισχύς δεν ορίζεται πλέον από την αποθήκευση πυρομαχικών σε αποθήκες, την κυριαρχία σε μία μόνο αλυσίδα εφοδιασμού ή την κυριαρχία σε μία τεχνολογία.
Τα δίκτυα υψηλής τεχνολογίας είναι κεντρικής σημασίας για τη βασική λειτουργία των σύγχρονων κοινωνιών, αλλά οι σημερινές υποδομές είναι πολύ περισσότερο πολύπλευρες, πολυεπίπεδες και διασυνδεδεμένες για να μπορεί ένα κράτος να τις ελέγχει πραγματικά.
Στην εποχή των υποδομών, λοιπόν, η διαμόρφωση της παγκόσμιας τάξης απαιτεί από τους πολιτικούς ηγέτες να βρουν νέους τρόπους συνεργασίας με τους επιχειρηματίες, τους κατασκευαστές, τους τραπεζίτες και όσους διαχειρίζονται τα αλληλοεξαρτώμενα συστήματα που συντηρούν τη ζωή του 21ου αιώνα.