«Πηγαίνεις στον πόλεμο με τον στρατό που διαθέτεις, όχι με τον στρατό που θα ήθελες» είχε πει πριν 20 χρόνια ο τότε υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ Ντόναλντ Ράμσφελντ. Θα μπορούσε να εφαρμοστεί αυτή η θέση στην περίπτωση της ευρωπαϊκής άμυνας;
Για πολλούς αναλυτές, αλλά και πολιτικούς ιθύνοντες όσο η ΕΕ αποτελείται από κράτη-έθνη –και δεν γίνεται αλλιώς- η ιδέα ενός ενιαίου στρατού είναι εξαρχής καταδικασμένη.
Όπως αναφέρουν ένας τέτοιος στρατός θα «διοικείται» από τα βέτο μιας Γαλλίας, Γερμανίας, Ελλάδας ή οποιουδήποτε άλλου κράτος μέλος που θα έχει διαφορετική προσέγγιση στη χρήση βίας, διαφορετική σχέση με τη Ρωσία ή διαφορετική άποψη σχετικά με την παροχή όπλων σε μια συγκεκριμένη σύγκρουση.
Με τις ζωές χιλιάδων πολιτών τους σε κίνδυνο, είναι εντελώς αδιανόητο το Παρίσι, το Βερολίνο ή η Βαρσοβία να είναι πρόθυμα να στείλουν τους στρατιώτες τους υπό σημαία της ΕΕ χωρίς να έχουν το απόλυτο βέτο σε αυτήν την απόφαση.
Έτσι, με αυτό το σκεπτικό, ο συνεργάτης του German Marshall Fund και επίκουρος καθηγητής στο Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών του Παρισιού (Sciences Po) Μπάρτ Σέουτσικ αναρωτιέται τι θα ωφελούσε ένας στρατός της ΕΕ εάν τελικά δεν μπορείτε να τον χρησιμοποιήσετε; «Ατελείωτοι τσακωμοί, πικρή μνησικακία και άλλες προτριβές θα ήταν όλα σίγουρα», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά στο αμερικανικό περιοδικό Foreign Policy.
Μια οpt-in/opt-out προσέγγιση
Για τον Σέουτσικ η Ευρώπη θα είναι συλλογικά ισχυρότερη και ασφαλέστερη εάν μπορέσει να αναπτύξει μια ομάδα ενισχυμένων εθνικών στρατών, με όλες τις πιθανές επικαλύψεις και αδυναμίες που μπορούν να συνοδεύουν αυτή την προσέγγιση «από κάτω προς τα πάνω», στην οποία οι πρωτεύουσες θα αποφασίζουν τον βαθμό συμμετοχής τους.
Στην πραγματικότητα, ο ειδικός φαίνεται να υποστηρίζει την υιοθέτηση της «προαιρετικής εφαρμογής» (opt-in/opt-out), δηλαδή μια εάν μια χώρα επιλέξει να μην συμμετάσχει -όπως έκανε η Γερμανία κατά την επέμβαση του ΝΑΤΟ στη Λιβύη- άλλες χώρες μπορούν καλύψουν το κενό.
«Οποιαδήποτε αναποτελεσματικότητα στη διατήρηση πολλαπλών εθνικών εντολών, στην πραγματικότητα, παρέχει την ευελιξία και την ασφάλεια για τη χρησιμοποίηση αυτών των στρατευμάτων σε διαφορετικούς συνασπισμούς και συνθέσεις όπως απαιτείται».
Έτσι, ακόμα κι αν το Παρίσι δεν θέλει να παράσχει όπλα στην Ουκρανία ή να εκπαιδεύσει τους στρατιώτες της αυτό δεν πρέπει να εμποδίσει άλλους. Εάν η ΕΕ δεν παράσχει τα κεφάλαια για την προμήθεια πυρομαχικών από το εξωτερικό, αυτό δεν θα πρέπει να εμποδίσει την Τσεχία και άλλους εταίρους να το πράξουν για να βοηθήσουν την Ουκρανία, επισημαίνει ο ίδιος.
Ο Σέουτσικ πιστεύει ότι πρέπει να αποτελεί προνόμιο της κάθε χώρας η αύξηση όχι των αμυντικών δαπανών και όχι των Βρυξελλών.
Το αν αυτές οι χώρες επεκτείνουν τις δαπάνες τους ή όχι, όπως έκαναν η Πολωνία και η Γερμανία, αποτελεί εθνικό προνόμιο και θα παραμείνει έτσι.
«Για παράδειγμα, εάν ο Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν συνεχίσει τη νέα διεκδικητική ρητορική του με πρόσθετη στρατιωτική βοήθεια για την Ουκρανία και περισσότερα γαλλικά στρατεύματα στα ανατολικά της Ευρώπης, θα συνεχίσει να είναι αποκλειστική διακριτική ευχέρεια της Γαλλίας – όχι ενός Ευρωπαίου Επιτρόπου Άμυνας στις Βρυξέλλες» υποστηρίζει ο Σέουτσικ τονίζοντας παράλληλα πως «Το να πιστεύεις το αντίθετο είναι ένα παιχνίδι που αποσπά την προσοχή».
Επίσης στο κάδρο της άμυνας της ΕΕ, ο Σέουτσικ βάζει τις δύο άλλες χώερς του ΝΑΤΟ που είναι εκτός ΕΕ, Βρετανία και Νορβηγία, που μαζί ξοδεύουν περίπου το 1/3 των δαπανών των 27 μελών της ΕΕ για την άμυνα, θεωρώντας πως πρέπει να στραφεί και σε αυτές τις χώρες η ΕΕ.
Γερμανοί στρατιώτες συμμετέχουν σε πολυεθνική άσκηση στη Νορβηγία τον Μάρτιο του 2024 (Heiko Junge via REUTERS).
Μην ανησυχείτε για τον Τραμπ
Οι Ευρωπαίοι θα μπορούν παράλληλα να αξιοποιήσουν ωφέλιμα εργαλεία που ήδη έχουν και αυτά είναι τα θεσμικά της όργανα. Με αυτά, για παράδειγμα, θα μπορούν να συγκεντρώνουν κεφάλαια για αμυντικές προμήθειες με χαμηλότερο επιτόκιο από πολλά μεμονωμένα μέλη, καθώς και ρυθμιστική μεταρρύθμιση και βιομηχανική πολιτική που ενισχύει την αμυντική τεχνολογία και την καινοτομία.
Οι Βρυξέλλες μπορούν επίσης να κάνουν κανονισμούς σε όλη την ΕΕ για να εξασφαλίσουν μεγαλύτερη συνεκτίμηση των ανησυχιών για την άμυνα και την ασφάλεια,
Έτσι, ο νέος Ευρωπαίος Επίτροπος Άμυνας θα πρέπει να επικεντρωθεί στη διασταύρωση μεταξύ αμυντικής βιομηχανικής πολιτικής, τεχνολογικής πολιτικής και οικονομικής ασφάλειας, προκειμένου να διασφαλίσει τη μελλοντική στρατιωτική ισχύ της Ευρώπης.
Ο Σέουτσικ καθησυχάζει όσους θεωρούν όσους προτιμούν μια αυτόνομη ευρωπαϊκή άμυνα, λόγω της πιθανής εγκατάλειψης του ΝΑΤΟ από τις ΗΠΑ.
«Παρ’ όλες τις απειλές του όταν ήταν πρόεδρος, ο Τραμπ στην πραγματικότητα επέβλεπε την αύξηση της παρουσίας και των δαπανών των αμερικανικών στρατευμάτων στην Ευρώπη. Όσο και αν παραπονέθηκε το Βερολίνο, η μεταφορά των αμερικανικών στρατευμάτων από τη Γερμανία στην Πολωνία δεν αποσύρθηκε σχεδόν καθόλου από την Ευρώπη. Ο Τραμπ μπορεί να επιδιώξει να διακόψει τη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία ή να συνάψει συμφωνία με τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, αλλά δεν είναι σαφές εάν θα ενεργήσει σύμφωνα με αυτές τις δηλώσεις ή θα είναι σε θέση να τις εφαρμόσει. Απλώς κοιτάξτε τις πολιτικές του απέναντι στη Συρία και τη Βόρεια Κορέα για ένα μεγάλο χάσμα μεταξύ ρητορικής και πραγματικότητας».
Έτσι για τον ίδιο η πιθανή επιστροφή του Τραμπ στην εξουσία δεν θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως πρόσχημα για την αναζωπύρωση παλιών συζητήσεων σχετικά με μια συγκεντρωτική αμυντική πολιτική της ΕΕ, «μια ιδέα που περιφέρεται στις αίθουσες των Βρυξελλών σαν απέθαντο πλάσμα για περισσότερο από μισό αιώνα».
Κοντολογίς, ο Σέουτσικ προτείνει παραφράζοντας την άποψη του Ντόναλντ Ράμσφελντ: Ετοιμάζεσαι για πόλεμο με την ΕΕ που έχεις, όχι αυτή που μπορεί να θέλεις ή να φαντάζεσαι.